De laude Cestrie - Lucian
Edited by Mark Faulkner
Excerpt 1
[Folio 2v]
2
Tempus et locus et rerum lapsus sensato cuique
tribuunt
suadibilem, etiam sine literis, lectionem.
1
Multiplicitas
inuitat oculum,
uarietas prouocat intellectum;
et tanto
in hiis cuique
penetracior
2
uisus, quanto
ei fuerit subtilior
sensus.
Nempe tam largus et latus contuendi,
cogitandi, conside
randi campus humanis aperitur
aspectibus,
3
ut in hac uari
etate multimoda digne
uirtus exerceatur,
uituperetur igna
uia.
4
Excerpt 2
[Folio 2v]
16
Sensus itaque si sanus fuerit,
5
sepi
non recluditur nec murali
custodia,
6
quin possit mirabiliter atque
magnifice
per libertatem condicionis diffuse ac sullimiter emigrare.
Excerpt 3
[Folio 3r]
2
Quod si quos altius erudiuit in puluere
tamquam
solutio tributorum, flagellum frequens et pena
culparum,
7
si quos artat et angit
pauperies rerum,
putredo locorum,
pietatem petentibus expando sinum,
quia misericordia sum (Ex
22:27) .
Excerpt 4
[Folio 5r]
14
Hec mecum
cogitans et reuoluens,
8
etiam tibi
comunicanda duxi
dilectissime frater et domine,
9
cui Deus
tribuit intellec
tum
de huiusmodi latius ac liberius cogitare.
Sci
as autem
talem de tuis moribus estimationem
me
habere,
ut incuntanter michi spondeam in precordiis
Saluatoris
de tue notionis familiaritate
gaudere.
10
Gustum gracie gratis tuli:
bonum poterit exitum, Deo
iubente,
sinceritas aperire.
11
Nouum ingeritur oculis,
quod exhibitum est ultro simplicibus
animis.
Neque enim
lapidis instar durescit
ingratum, set dulcescit illatum,
tue benignitatis officium
suauiter et ex sinu bone
i
***
uoluntatis impensum.
Non excidit memorie, nec periit
recordationi
quod michi
ante menses aliquot, ex duricia di
uitum tribulanti,
tripliciter in ciuitate
trisillaba contu
listi.
Cestria trisillaba est.
Nam pro responso monasterii missus
et curiam
comitis
aditurus,
post missas in basilica
Archangeli Michaelis ex
plicitas
ii
,
temporalis negocii certitudinem
nactus,
eciam uenerandi
precursoris ecclesiam credidi
uisitan
dam,
12
quo potens
meritis, exaudicione piissimus, Eterni Regis
clementiam uotis omnium
impetraret.
Ede sacra
egressus,
cum in atrio paululum subsisterem
et ex loci facie, quia
puer ibi dudum
literas didiceram,
13
res humanas uersari et re
uersari
sciens, presentia preteritis compararem;
tu cum
de proximo transires
et literate lucis dulcedinem
dissimula
tionis tenebris tegere non ualeres,
14
clericum probans
15
et clarius
agens,
salutacione oblata,
alacriter accessisti,
hilariter
astitisti,
amabiliter deduxisti.
De sinu pectoris tui ue
nit
quod honestatem refunderet,
quod humilitatem saperet,
quod gratiam redoleret.
Fecunde unum debriat
quod alteri
de facili profluebat,
16
Quod uni notum, alteri
nouum.
quia plerumque quod nec ciuis attendit,
peregrinus appendit.
Quod unus uelut parum optulit,
alter plurimum reputauit,
quia nichil adeo demulcet ani
mum, ut
caste impensum caritatis obsequium.
Fateor eo
die differenter ac uarie
temporis tractus effluxit:
castellum
tedio, set ecclesia solatio
fuit;
in definicione negocii
distulit me
turgiditas et superbia secularium,
set refouit Pulcherrimum clerici iudicium: primum turgere, postea
timere!
17
[Folio 6r]
honestas et amor domesticorum;
et quicquid lesit aula principis,
leniuit uberius atrium Precursoris.
Ibi sapuit in gut
ture mentis quantum a se
differant salum maris et
sinus matris;
in uno turbamur, in altero
consolamur.
Tempestas docet quid tranquillitas donet;
quicquid inuexit
asperum fremitus
pelagi,
mitigauit et fouit misericordia
proximi.
Preterea astantibus et colloquentibus
nobis
,
repen
te ex improuiso,
morum tuorum specimen placenter
erupit,
qui laici loquacis laudes ingestas et glorie
predicabiles
sancta quadam superbia
18
(uel, ut mitius dicam,
dedignatione libera) contempsisti,Parua laus paruos deicit; temporalis stultos
decipit.
et discessu tuo tanquam importunam
corniculam fugiens,
ne precideretur tibi merces Altissimi,
fauorem uenti et uana preconia
uentilasti.
Sensum su
biuit,
memoriam dulcorauit,
quod de apostolorum tuba sa
lubriter tonuit:
gloria nostra haec est, testimonium conscientie
nostre; (2Cor 1:12)
et alibi,
Si testimonium hominum accipimus, testimonium Dei
maius est (1Jn
5:9).
Et
Iesus
non se credebat Iudeis eo
quod ipse
nosset omnes et quia opus ei non erat ut quid
testimonium perhiberet
de homine, ipse enim sciebat
quid esset in homine (Jn 2:24-5).
19
Fumus quippe
laudis humane dampnat
iii
oculum et decepit animum,
tamen quod fatuum mulceat, fortem non moueat -
patenter
ostendit hinc poeta et inde
propheta,
sicut disparat litera:
20
fautor utroque tuum laudabit pollice ludum
(Horace, Epistulae I. 18.
66);
et apud
nos,
sana me domine et sanabor, saluum me fac et
saluus
ero, quoniam laus mea tu es (Jer
17:14)
Ieremias.;
non sis michi tu formidini spes Lauda Dominum! In Domino laudabitur
anima tua (cf. Ps 33:3). Ille sentit qui illi
seruit, id est Deo.
[Folio 6v]
mea tu in die
afflictionis (Jer 17:17);
et ego non sum turbatus, te
pastorem sequens et diem
hominis non desideraui tu scis (Jer 17:16)
.
Hac rationum consequentia
et tu rite
spernebas imma
turum uirtutis testimonium,
sciens quam tremendum sit
uiris ueritatis
iudicium.
Ibi tunc lucide patuit quantum
leuitas
placuit.
Et fortasse non errat
si quis dixerit
quod,
familiaritate contubernii,
saporem hunc in uiscera editui sui,
non arundo luti set amicus
sponsi, Baptista
transfudit.
21
Qui, suis temporibus, gaudium et gemitum terrenorum equa lance
pensauit,
et telas aranearum fauores et furores
hominum
reputauit.
Iohannes
suum consimilauit
sibi.
22
Qui preuenit suum Dominum
per ordine hu
militatis,
ipse te instituit suum famulum
ad semi
tam sanctitatis.
Eius tu minister in domo,
qui tibi ma
gister in Domino.
Ideo tibi laudis lucrum,
quasi lutum
pedum.
Aderant et astabant ibidem duo religionis ex
terius ascripti
titulo tonsura et tegumento
(utinam in
terius inscripti moribus et
merito),
qui altius estimantes
actum tuum
compuncte
23
prouocabantur ad
bonum,
sal
tem ut perpenderent censura
uigili,
quam libere leuipenderes
labia garruli.
24
Excerpt 5
[Folio 7v]
10
Itaque
recedens a te
ac retractans trinum eo die tue
sinceritatis
obsequium,
uidelicet occursum, alloquium et affectum;
etiam inter
pretari cepi mecum trisillabum
tue ciuitatis uocabulum,
Ciuitas
nostra trisillaba est; igitur interpretemur.
uertendo
ac uersando,
si forte quod pluribus tegebatur,
planum fie
ret;
et quod latet languidos lucidis,
25
hoc est literas amantibus,
eluceret.
Iudicii tui censuram non potero
formidare,
qui sensa cordis inducor
ex fiducia tue
fraternitatis expri
mere.
Si male, si minus quicquam intulerim;
unus risum,
alter ueniam prestare
curabit.
Et tamen si quid erit con
sonum ad
euidentiam rerum,
literatus testimonium da
bit et habitator assensum.
Qui obseruat uentum non seminat et
qui considerat nubes numquam metet (Eccl
11:4). Hoc in Salomone.
Acceptet quisque ut uolue
rit,
ego pauca
hec tibi scribo.
Ubi comune sufficit et
solatur
exemplum,
quia quantumlibet fuerit uiator
simplex
et sanctus,
uicum et mansiones hominum tam fortunatus
***
non poterit pertransire,
ut ei parcens uel deferens impuden
tia
canum a latratu ualeat abstinere.
Nec tamen in eos
ipse peccat aut
prouocat,
set canes irrationabilis usus
ad rabiem
tumultus inflammat.Canes ut canes
agunt.
Set nos, meliora sperantes,
quia modica
non parent et terre contigua uenti pertranseunt,
accingamur
ad reliqua simplicitatis instancia.
Excerpt 6
[Folio 8r]
20
Ego uero de
tua
tuorumque
bonitate presumens,
26
Scriptor ad contribules.
quibus con
satus et fotus in Dei misericordia,
temporis tractus,
hactenus duxi,
cum
satis gratum censeam,
uel calamo uel colloquio,
tanquam cum karissimis,
conferre
uobiscum,
capitalem prouincie
locum utinam possem
preconio ad homines, prece ad
Deum, clarissime comen
dare.
Quae et indigenis notior et diligentibus est
***
decora.
Qui meliorem querit, compede non
tardatur.
Excerpt 7
[Folio 8v]
4
Itaque, mi domine
frater,
ut michi
uidetur,
aut propheta fuit aut prophetam
consuluit,
27
Tanta est consonantia.
qui cuitatem
tuam primus
instituit,
qui situm delegit,
qui nomen aptauit.
Ut enim
de presentibus et modernis
dicam,
ut anteriora non taceam,
ut
antiqua contingam,
28
ideo fortasse dicta Cestria quasi cis
tria,
eo quod in tribus uideatur esse
constructa.Unde
iv
Cestria prima interpretacio:
literatus episcopus,
liberalis
archidiaconus, lucidus clerus.
Trino ut constat modo,
rebus
attestantibus, hodie cernitur clara,
quia literatum
habet episcopum, liberalem archdiaconum,
29
lucidum clerum.
Quem
iccirco dicam lucidum,
quia sibi inuicem et ad extraneos, bonum
pa
riter et benignum, beniuolum atque benedictum et
benedicentes
30
in Iohanne Baptista, Dominum Iesum Christum.
Si autem michi obicit quis
interpretatum me quidem consequenter et
recte,
set non stabiliter
et extente,Et si mutatur, set nunc ita
cernitur.
propter rotam uolubilis mundi et maliciam
die
rum posse fieri,
ut sortiatur ipsa ciuitas episcopum, non ut
nunc,
set illiteratum, hebetem, et
bauosum;
31
archdiaconum aua
rum, odilibilem, et
obscurum;
clerum non lucidum quidem set li
uore
mutuo et libidinum fece, inferni
clibano depu
tandum,
queramus aliam interpretacionem ad
reficiendam
studiosi mentem,
ut si priorem contigerit deperire,
consonanter
possit secunda succedere.Secunda interpretacio
Cestrie.
Igitur ex usu longo et Dei dono
tripliciter se ostendit Cestria,
quia prestat et preminet
probitate
procerum, pietate ciuium,Probitas procerum, pietas
ciuium, religio
monacorum.
religione monacorum.
Venerabilis comes
Hugo uocauit,
uitalis Anselmus
archiepiscopus affuit,
et ad reparandam senectutem morum rel
igio
uiruit atque conualuit.
Si probitas non fuisset,
improbi
tas obfuisset;
si pietas dormisset,
impietas deleuisset;
et precipue si religio non fuisset,
ciuitas interisset.
Set
Deus omnipotens et inuisibilis
in sua maiestate,
eciam uisibiliter et uener
abiliter
operatur ex sua bonitate,
ut cum locus idem colli
mitetur liuidis
hostibus,
euidenter et excellenter muniatur a
cladibus.
Qui cum habeat patronos plures et precipuos de
po
tentissimis paradisi,
qui aerem salutis et diem pacis impe
trent
ciuitati;
unam tamen
de infirmo sexu, firmissimam
sanctitate,De beatissima Wereburga. laudabiliter et letissime
prouidit ex suo munere,
que puellari uirtute et preclara uirginitate
refulgens,
ciuem
tuendo, ciuitatem tenendo,
contra aduersa omnia suis
sufficiat
meritis incolas
obumbrare.
Nam regis
filia et sponsa
Regis
regionem secundum nomen
suum
32
tuetur
ab emulis,
quia conuirginalis Virginis Matris uotis
suis dulciter
inclinat uiscera Saluatoris.
Et ideo
facile tuetur urbem,
quia sponsum habet orbis Auc
torem.
Cui nichil arduum uel difficile, saluam et
inco
lumem gloriosis precibus asseruare, et supplicem familiam
gregis sui et humilem fidem
simplicis populi.
Quod
si prauitas nostra prouocat
ulcionem,
ad prima flagella
penitentibus nobis
sanctitas illius auertet sentenciam Iudicis.
Igitur hec secunda interpretacio, si sedet
animo, concedatur,
***
et si placet adici, etiam tercia
connectatur.
Ita tamen ut
liceat pauca premittere et
ad supplementum precedentium, que
animum pungunt, liberius
non tacere.
Nam si per frigus in
ertiae proceres languent, ciues lugent, monachorum oraciones
latent;
si terret et turbat hostis incursio, urbis impres
sio, plebis
euersio,
amputabit risum nostrum rota temporis et
dierum malorum,
et non dabit iocum et cachinnum,
set profundum ge
mitum et lamentum,
ut Iesu
uiscera deprecemur ex sinu misericordie sue,
quo liceat afflictus aliquantulum
respirare.
Quod si malum
nobis optatur ab alienis et
malum ingeritur indesinenter a nostris,Hec
v
sepe experimentis tenemus.
et illi non cessant destruere,
qui
tenentur ex iure construere,
non im
putetur istud monachis segniter
orantibus,
uel sanctis
in amenita
te celi et regno
Dei cum requie dormitantibus;
set ascribatur eisdem
ciuibus ab ingenua
consuetudine recedentibus, et eorum aridis atque
arefactis
ab elemosinarum impensione uisceribus.
Excerpt 8
[Folio 10r]
13
Hec breuiter dixerim ad consolationem ciuium,
et ut proceres timeant Dei
iudicium
et monachi
misericordie
uiros se probent pio et fideli patrocinio apud
Deum.
Excerpt 9
[Folio 10v]
3
Hiis per digre
sionem transeunter
explicitis,
ad terciam interpretacionem nostre
Cestrie ueniamus.
Excerpt 10
[Folio 11r]
15
Idem tunc Deus
agnoscebatur,
33
cuius et nunc potencia, sapiencia, bonitas
non mutatur.
34
Qui tunc pauit Ierosolimam,
ipse
nostram
nunc pascit et Cestriam,
non per industriam Salomonis,
set per indulgentiam Saluatoris;
Quia
idem Deus.
non propter miserie nostre me
rita,
set propter misericordie sue munera;
non per sedulitatem duodecim
pre
fectorum,
set per sanctitatem uenerabilium patronorum,
quorum pre
cipue Petrus, qui preminet in coro apostolorum,
tanquam creditis
a Christo ouibus,
salutis pastum et uere benignitatis
impen
dit obsequuium.
Qui gregi
rationabili fidelissimus pastor est,
pro quo et in crucem actus est.
35
Et posuit apud nos memoriam suam in centro urbis,Probet oculis suis habitator.
ut quasi dulcius atque
***
diligentius nobis
prospiceret ex medulla cordis
36
maternus
et
compassibilis spiritus eius, suauis affectus
illius.
Et si dissimu
lamus attendere,
ipse non desinit pectus impendere.
Caritatis existens totus, tutos ciues seruat ab
hostibus.
37
Qui feliciter
debriatus ex fonte Dei
ueritati dicebat tu scis quia amo te (Jn 21:17)
et ueritatem amoris impendens Patri Deo populum satagit
custodire.
Set ne ultra differam et totam inferam tertia
consonancia nominis Cestrie
et ipsa ex trina constat euidentia Tercia interpretacio Cestrie.
quia
indeficiens Patris bonitas ex tribus locis, tanquam
excurrentibus
famulis, nobis prouidet alimenta,
scilicet ex insula
Hibernorum, ex
uicinia Britonum, ex prouincia Anglorum.
Hibernus, Britto, et Anglus.
Intelligat Cestria
Dei donum
et non refundat ingratitudinis acetum,
set referat
suauiter ac suppliciter
munera graciarum,
apertissime intuens
qualiter eam Hibernus
adorat cum piscibus et portu maris,
Britannus apportat
carnes et copiam pecoris, Anglus ef
fundit sacculos
segetis.
Comedat igitur cum leticia suum panem,
intime
laudans Lucis Auctorem,
non auertens animum quod ita sit,
set pie aduertens quam paterne Superna Sapientia
dispensauit.
Hec
ego (pro certo noueris) non
paruipendo,
set Deum benedixerim,
qui sic nobis
prouidit in orbis
extremo.
Et quia res clamat,
lector
assenti
at;
non confundat naturam,
contempnens patriam suam.Naturale feras et aues sua diligere
lustra et latibula.
Immo, si casus abreptum uel uis necessitatis
euexerit, forte
trans Indiam,
tenetur ubique locorum, ex uoto
beniuolentie,
natale solum extollere, diligere,
comendare.
Quod si permo
uet artior ac minor amenitas
et aptitudo,
non ideo du
catur contemptui neque
odio
quia facile continget ut superu
***
eniens
alienigena quispiam uersipellis et callidus, temporis
lapsu
conuena factus et habitator inscriptus, stulti ciuis uituperium augeat,
et ipse subridens cum non habe
at talem,
non inde recedat.
Et quantum arbitror, plures sunt
populi
sub axe poli, quibus ignota est
Cestria,
quibus panis,
carnis et piscis longe
impar est copia,
et tamen pro tempore se
cuntur in armis
castrorum ordines,
et soluere satagunt
festos dies.
Libet igitur inferre conclusionem,
quoniam sicut dixit
Daniel,
Daniel.
dissoluens sompnia regis:
uerum est sompnium et uera
interpretacio eius (Dan 2:45);
sic et nos dicimus,
uerum est uocabulum Cestrie
et
uera planatio
38
eius.
De nomine diximus, de situ et habitudi
ne
annectamus.
Primo uiuendum quod Cestria est,
que edificatur
ut ciuitas,
cuius positio inuitat aspectum.De situ Cestrie.
Quae in occi
duis Britannie posita,
legionibus ex longinquo uenientibus
receptoria quondam ad
repausandum fuit,
et Romani seruans
limitem imperii,
claues, ut ita dixerim, Hibernorum custodire suffecit.
Nam contra aquilonare cornu Hibernie opposita,
non tam crebro
quam continue ob causas
meantium et comoda mercium diuer
sarum uelis aptatis, uiam
aperit cursibus nauium atque nau
tarum.
Dumque orientem uersus protendit
intuitum,
non solum Ro
manam ante se cathedram et imperium,
uerum et orbem
prospicit uniuersum,Speculum sibi est Cestria.
ut tanquam spectaculum proposita sint
obtutibus oculorum,
forcia facta patrum, serries longissima
rerum (Virgil, Aeneid i.
641),
et quicquid in orbe
quibusque personis,
locis, temporibus bene gestum est cognoscatur,
quod ma
le actum est caueatur.
Que, a uentis
quattuor, portas quattuor ha
bens:
a oriente
prospectat Indiam;
ab occidentem
Hiberniam;A quattuor lateribus, quattuor climata
impariter distantia.
***
ab aquilone
maiorem Normanniam
39
;
a meridie eam quam
diuina seueritas, ob ciuiles
et naturales discordias,
Britannis reliquit angularem angustiam.
Qui olim
discidiis et odiis amaris
Britanniam in Angliam
mu
tauerunt,
Omne regnum in
se diuisum, desolabitur (Matt
12:25).
et quibus adhuc moribus fulgeant, qui
uicinantur
eis, cum lacrimis legunt.
Habet preterea nostra
Cestria ex Dei
munere, ditantem atque decorantem amnem secus urbis muros
pulchrum atque piscosum,De amne
diua.
et a meridiano latere receptorium nauium ab Aquitania, Hispania, Hibernia, Germania ueni
entium,
qui remige Christo per laborem et prudentiam mercatorum
bonis pluribus
reparant et reficiunt urbis sinum,
ut modis
omnibus consolati per graciam
Dei nostri,
etiam frequenter uberius et profusius
bibamus uinum,
quam illa regionum loca quae gaudent
prouentibus uinearum.
Preterea reumate cotidiano non cessat
eam reuisere maris patentissima plenitudo,De maris accessu et recessu.
que apertis
et opertis latissimis
harenarum campis,
indesinenter gratie uel in
grate aliquid
mittere uel mutuare consueuit,
et suo acces
su uel recessu affere
quippiam uel auferre.
Unde nuper
piscium copiam prouincialibus
attulit et piscatoribus
uitam
ademit.Hoc uere contigit et
habitator
nouit.
Qui auidi preter modum,
aquam biberunt ultra modum
et dum fretum exhaurire uolunt,
fluctibus absorti sunt.
40
Adhuc
eciam nostros serenat obtutus
speciosissimum maris litus,
mira
bili Creatoris potencia, nunc existens aqua, nunc
arida, ubi
parente pelago Potentis imperio quantumlibet consuetis,De planicie harenarum.
***
tamen ampla sensatis datur ammiratio, quod
eodem die, eodem loco
et aptissimum iter facit Deus uiatoribus ad gradiendum,
et altis
simum gurgitem aquatilibus ad
natandum.
Quod aliquis
delicatus aut durus,
nesciens naturam maris, credere for
tasse contempneret, si
non orbis astrueret, oculus com
probaret.
Habet eciam
plateas duas
equilineas et excellen
tes in modum benedicte crucis,
per transuersum sibi obuias et se
transeuntes,De plateis Cestrie.
que deinceps fiant quattuor ex duabus,
capita
sua consummantes in quattuor portis,
mistice ostendens atque
magnifice,
magni Regis inhabitantem
graciam se habere,
qui legem geminam noui ac ueteris testamenti
per misterium sancte
crucis impletam ostendit, in quattuor euangelistis.
Quod non
potest culpari, confictum, eo
quod intus et interius ueritas
rerum, pascit
aspectum.
Neque in hoc timemus iudicem
ius
tum,
quia debet esse ueritate solidum, quod
traditur memorie liter
arum.
At siquis alienus captat experimentum,
accedens et pro
bans,
uno oculo uideat literam et altero
locum.
Michi
multo amplius ex
uoto feruido ad Deum uoluntatis in
cumbit, intimis ad
eternum Patrem optare
uisceribus,
Lector commonetur.
ut si
homo compositus urbem
dilectamintueri necne desiderat,
ille qui simplex est Deus,
tueri non desinat et ciuibus
karissimis placidissimus protector sit, qui
plateas eorum in
modum gloriose crucis aptauit.
Hoc simul intuendum
quam congrue in
medio urbis, parili positione
cunc
***
torum, forum uoluit
esse uenalium rerum,De foro.
ubi, mercium
copia complacente precipue
uictualium, notus ueniat
uel ignotus, precium
porrigens, referens alimentum.
Nimi
rum ad exemplum panis eterni de celo uenientis,
qui natus se
cundum prophetas
in medio orbis et umbilico terre
41
,
omnibus mundi
nationibus pari
propinquitate uoluit apparere.
Deus rex noster ante secula
operatus est salutem in medio terre.
Illud precipue
prudens aliquis gaudenter
attendat,
quod Deus
omnipotens paterna
bonitate prospexit,
et ad salutem ciuium, altius et eminentius or
dinauit.
Nam siquis stans in fori medio,Caritati sic est. Cauillationi aliquid
deest.
uultum uertat ad
ortum solis,
secundum ecclesiarum positiones,
inueniet Iohannem
Domini precursorem ab oriente,
Petrum
apostolum ab occidente,
Werburgam
uirginem
ab aquilone,
archangelum
Michaelem a meridie.
Nichil illa scriptura uerius:
super muros tuos Ierusalem constitui cus
todes (Isa
62:6).
Nichil hac euidentia dulcius cui
tales Deus contulit
seruatores
;
sollempne munus, suaue misterium.
Confortat animos
et pascit
intuitum.
Excerpt 11
[Folio 14v]
12
Item nemo
pacienter accipit,
42
si locus tesauri sui a uersutis et
uul
pibus frequentatur,
si laceratur et leditur,
si frequenter uertitur ac
uersatur,
quia si effoditur, arpagatur.
Agnosce Cestria
tesaurum gracie creditum caritati
tue!
Pelle grauis palpebras
sompni!Utinam intime ducentur, quod intime
dictur.
Perpende collatum suaue munus Altissimi!
Excerpt 12
[Folio 15r]
10
Perpende o
dilecta ciuitas fauorem Patris
Aeterni,
Scriptor ad ciues.
non reicias allo
quutiones alumpni tui,
quia emulor te emulatione fide
li.
Hortamenta modica noli reputare uentos,
quia ue
ementer diligo ciues meos!
Intuere quales pro timore
nocturno uigiles tibi Cristus apposuit, qui cardinalem
custodiam
43
deputauit!
Quorum unus ad omnem occursum
hostilis
argutie plene sufficeret,
set (ut decus esset)
dignitas
eluceret.
Non propter infirmitatem ancessit
numerus, set ut ineffabiliter bonus innotescat Deus,
qui sue omnipotencie et bonitatis participes,
nostros
esse uoluit seruatores.
Excerpt 13
[Folio 15v]
1
Potentes
quippe nimis in aula Regis
preda
re sufficiunt ad auxilium carceris
44
.
Qui feliciter cum Deo
regnant in monte
45
,
facile reprimunt uires inimicas in ualle.
46
Facile cedunt socii eius, qui non est, sanctis Dei qui potens,
sa
piens, bonus est. In Iob: habitent in tabernaculo
eius socii eius qui non
est. Aspergatur in tabernaculo eius
sulphur (Job 18:15). Ideo non est quia
Deo esse desinit, quia
periit, scilicet ueritati et caritati.
Milia milium
47
ministrant ei, qui nobis
prouidet dulcedine
ineffabili.
Participes
nempe maiestatis eterne
cum deputantur ad custodiam terrenorum, facilitate mi
rabili
premunt et pellunt quicquid predestinatis ad uitam occ
urrit
aduersum.
Excerpt 14
[Folio 15v]
21
Et quociens
a
perigrinantibus
48
auxilium fideliter inuocatur,
alacriter exhibe
tur, benigne datur,
ut Deus
glorificetur.
Hoc attendat
ciuis meus,
hoc confitendo refundat prouincialis
carissimus
Deum in sua bonitate collaudans et testimonium
scripture
confitentis usurpans:In
libro Sapientie.
tu autem dominator uirtutis cum
tranquilli
***
tate iudicas et cum magna reuerentia disponis
nos (Wisd 12:18) .
Pro
reuerentia magna racionis et amoris
assurgat intelligen
tia,
ut se saltim aliquantulum dignetur excutere
sepe in nobis uel
mortua uel languens considerationis
industria.
Refundatur
uberior actio graciarum,
recalescat ardentior deuocio
ciuium,
ut digne perpendat pectus paternum suauis
et
simplex caritas filiorum.
Ante Dei uultum gloriantur in celesti
bus
qui nos tuendos susceperunt in puluereis sedibus.
Excerpt 15
[Folio 16v]
19
Ecce enim
ciuitatem nostram, ut predictum
est, sanctis seruatoribus
uelut
quadruplici sorte commissam,Incipit de quattuor portis Cestrie nostre:
seriatim de Iohanne,
Petro, Virgine, et Angelo.
ab oriente suscepit
cle
mentia Domini
Precursoris; ab
occidente celestis potencia
Ianitoris; ad aquilonem uigil Virginis pulcritudo;
ad meridiem mira Angeli claritudo.
Plures preterea
sunt qui nos ambiunt et
adiuuant ad salutem,
set
honore et reuerentia omnium, quibus
unum caput Cristus est,
***
ob quadrati misterium, quattuor ad cardinalem ponere placuit
firmitatem.
Pulcre igitur ab orientalis introitu platee, pau
lulum separatus in
latus austri qui olim fugit in terris tu
multum populi, uere
uacans et uidens quam suauis est Dominus, dili
genter
attendit ortum sideris
matutini, quod de uirginali talamo procedens, spiritu
et sanguine nobis oriri complacuit,
precursor eiusdem
sideris, Iohannis Baptista preciosus propheticis, meritis et
predulcibus, uenerabilis nimium et preclarus.
Ipse
consonanter et congrue custodiam
credentium tenet ab
oriente,Quodammodo ita est. qui nasciturum De filium
preueniens paruo tempore,
factam eius natiutatem
mirabiliter meruit indicare
, indice promens agnum Dei, qui
per innocentiam singularem tulit
peccatum mundi, ut
haberemus ortum gratie per remissionem peccatorum;
qui per
reatus parentum feceramus nobis occidua passionum.
Qui
fecunditate munerum Dei plenus,
mundane fecis oneribus plaudere potuit expeditus.
Altus et electus
preco Summi Principis et nobis apte positus in
foribus orientis ut fores
carceris aperiret et ad fidem
filii Dei uniuersitatis humani
generis aspiraret.
Excerpt 16
[Folio 22v]
11
Tantus igitur et tam mirabilis noster Iohannes,
diues in Dei
lumine, et dignior omni laude,
potens in aula
Regis, pius et misericors ad incolas pulueris,
precursor
aeterni Principis,
preclarus excellentibus
meritis; De porta Iohannis.
ipse dignatus est Cestriam in sua sorte
suscipere
et suauissimus gratie ac tutele sue sinibus
confouere.
Excerpt 17
[Folio 23r]
6
Ne
enim ad tuicionem nostram, uelut
fidens sanctitati sue,
uideretur sibi
solus sufficere,
uel dedignans socium de consortio non curare,
ad pacem pupillorum qui reuera secundum
Ionam
nesciunt quid sit inter
dexteram et sinistram (Jon
4:11),
49
et ad maiorem diligentiam tutamenti Petrum
Apostolum
assumpsit portarium
paradisi;
ut pro suscepto ministerio
coram Dei iudiciaria sede, facilius
ambo simul infirmas acti
ones ciuium excusarent, fortius ulciones auerterent,
fecundius
gratiam impetrarent.
Itaque probantes se ministros Christi et
dispen
sationis misteriorum Dei,
unus in specula, altus in cathedra,
50
tanquam
se inuicem hortantur sociali
gaudio.
Excerpt 18
[Folio 24v]
3
Michi
obtigit ad custodiam porta
solis,
51
tibi
credita est porta maris,
quem marinis
fluctibus in
cumbentem, maris conditor misericorditer euocauit et
ministerium
tuum mirabiliter permutauit,
ut succederet tibi pro captura
piscium
conuersio populorum,
52
et deinceps foret studio et amori
pro
salo aquarum salus animarum.
Excerpt 19
[Folio 26v]
18
Itaque diues in
genere,
53
noli esse
pauper in specie,
set institutus ab eterno
Domino, ut saluti tocius
orbis inuigiles,
bonitati tue creditam Cestriam, uelut Dei castra
custodias.
54
Tuta maneat te habens uigilem contra
nocentium impetum, et noctis horrorem.
Excerpt 20
[Folio 27r]
23
Ciuium sit
uidere et prudenter aduertat saltem
literatus habitator
Domini uocem: tu es
Petrus et super hanc
petram
***
edificabo ecclesiam meam (Matt
16:18).
Quanta uerborum consequentia, quanta rerum
euiden
tia infra muros
Cestrie,
magis in occiduis et propius
occidentem
iuxta portam
maris condita sit ecclesia Domini
Saluatoris,
reuera
tanquam firmitas et fundamentum
basilice Petri
apostolorum
principis,
55
ut uidelicet nomen dignatio deriuaret,
racionem rebus osten
deret, oculus solem uideret, suauitatem
operum Dei sensa
tus agnosceret
et excitatis de sompno lectoribus approbata
ueritas
eluceret.
Itaque metientes secundum literam
Pauli
nos
met ipsos nobis (2Cor 10:12) , ut
temporibus uideamur concordare modernis,
quamuis diu modernum esse non possit quod
maris instar
rota mundi uertit ac uoluit,
attestatur et astruit sti
lum
nostrum,
etiam uenerandorum canicies sacerdotum Sacerdotale testimonium.
Walterum
loquor et Andream,
56
quorum unus in edicula
Christi, alter in basilica Petri,
De porta
Petri.
ille decanus diu extitisse dinoscitur,
iste deuotus
famulus apostoli
scitur,
qui longo temporum tractu sacris
altaribus ministrantes, propicio Saluatore,
felici gradu functi
sunt ,
et arras iam, ut uidetur, diuine bonitatis
adepti, la
borum suorum tesauros, ad celestia transtulerunt.
Istis liquet
et ceteris qui norunt
locum et loci situm, quam iocunde luceat
ibidem ueritas
promissorum,
quomodo uelut literaliter pariat et
portet petra Petrum,
quomodo Verum
Principium et Magister Humilitatis
apostoli sui firmauerit principatum, statuerit edificium,
muniens a
mari, et protector contra
portas inferi
Aecclesia
Christi quasi basis ecclesie Petri.
quam benigne fecerit
semetipsum basim
benedictionis oculis intelligentium,
et soli
***
dum apostolice fidei
fundamentum.
Excerpt 21
[Folio 28r]
10
Qui
Petrum nobis dedit patronum
Cestrie,
quem portarium ante fecerat celestis curie,
ut noxia cuncta declinans
donum pacis et gratie suis debeat ouiculis
optinere.De Roma et Cestria: collatio.
Qui sibi
Romam elegit ut
dictaret,
Cestriam ut
defenderet.
57
Ibi statu
ens generalem tronum,
hic constituens speciale templum,
inde
scribens iura legum,
hinc nobis subueniens a gemitu
la
borum.
Excerpt 22
[Folio 29v]
9
Sedet igitur nobiscum
Benignissumus,
tanquam seruans limitem mundi ad laudem
Dei,
ut et Britannia benedictum in nomine Domini
crederet
et ne
simplex Hibernia fidei sagenis relicta recideret.
Sic Pe
tro placuit aulam suam erigere in finibus
occidentis,
De
porta Petri.
ut
e cancellis suis oues suas a fronte
prospiceret,
et a tergo
germanam insulam
contineret.
Habet eum
Italicus
concla
mantem,
habet Anglicus quiescentem.
58
Ibi
consistorium et
litigium,
hic confugium
et latibulum.
Ibi sepius fatigatus,
huc se conferat feriatus.
Ibi frequentia multitudinis,
hic fomentum mansuetudinis.
Ibi strepit populus,
hic petit eum paruulus.
Ibi causis notior,
a curis hic
liberior.
59
Ibi denique tumultus et negotia,
hic tranquillitas
per ocia.In Roma auctoritas, in Cestria affectus.
Excerpt 23
[Folio 38r]
17
Huc usque de
porta Petri. Hec
prope portam Petri dicen
da
duximus,
Dei nostri
bonitatem humiliter deprecantes,
ut
ciuitas Cestria, quae tanti ducis antiquitus
templum sibi
struxit in terris, patrocinantis affectum experiatur in
celis.
60
Set nunc iam nobis de Libro Regum ueniat
insig
ne testimonium,
accedat de Veteri Testimento uidua Sareptana,De uidua que pauit
Heliam. que nostre assercionis
propositum uideatur accin
gere,
plena consonantia.
61
Quae uoluit colligere duo
***
ligna,
quae uoluit comedere moritura,
nesciens in
instanti futurum,
quod fuerat posterioribus seculis
proferen
dum,
gaudia permissi cumulant inopina
dolores,
62
nesciens a Deo sibi missum hospitem,
qui liberalitatem re
munerans,
farine ydriam fecundaret
ac longam
lechito infunderet
largitatem.
Eleganter autem scriptura
pre
ueniens,
hanc uiduam uocat
uidelicet per prophetiam pul
cre nimium
et preclare
cum necdum lapsu temporum et annorum
uir eius
inclinato capite spiritum emiserit in
monte Caluarie.
Ipsa tamen alto et uenerabili sacramento ante
tempus
passionis Christi colligere uidebatur ligna crucis
ChristiMisterium crucis in uidue
lignis.,
proiecta et proculcata a perfidis Iudeis,
set per illuminati
onem gratie et fidem
filii Dei dulcia nimis et amabilia
Christianis.
Comodet itaque nobis hec duo ligna,
ut trada
mus
unum precursori Domini atque ipsius portario,
alterum uero
committamus Virgini et Arcangelo,
quatinus a uentis quattuor
pie nobis et
prouide consulentes, consolationem gratie et pro
tectionem
custodie optineant sedi sue et ciuitati nostre,¶Intelligat prudens lector consequentiam.
ut priores duo
unum lignum
erigant in por
rectum et directum ad lineam
ueritatis,
sequentes
duo
alterum lignum
applicent et uniant ad letici
am caritatis.
Sicque fiet ut in exitu portarum et
ex
tensione platearum nostrarum,
commemoretur nobis crucis
uitale signum
et uenerandum misteriumIn Cestria est euidens in plateis.
et quod in orbe
***
credentibus pacem et
presidium,
hoc in urbe
manentibus,
salutem infundat
vi
et gaudium.
Set iam
duabus portis, Iohannis et
Petri, uidelicet orientali et occidentali
, utcumque
vii
pertactis,
ad Virginis
portam deinceps ueniendum est,Incipit de porte
Virginis
ut etiam
inde aliquid dicere
satagamus,
prout dicendum dederit Virginis sponsus.
Vbi ueemens amor indigenarum trahit
affectum,
set dignitas materie terret elinguem,
uolentem
aliquid reponere ad competenciam
loci et ciuium caritatem.
Verum quia erudito lectori multum dissimiliter
sapit stilus
et stilus, qui omnem literam componit ad
libram
et ibi cir
cumferre satagit explorationis
oculum,
ubi bauosus et bru
tus nec suspicatur
aliquid inquirendum,¶Vere
dicitur hoc, ¶nullus color ceco quia caret
oculo.
demus tamen operam
viii
,
ut literatis sensibus, non tam limatum
eloquium, quam lucida
porrigatur euidentia rerum.
Res et enim ipse multoci
ens etiam sine
literis habent linguam suam,
que interius
absque lectione uel
uoce,
mentem oblectentur humanam.
63
Itaque portam aquilonis Virgini assignauit miris racio
nibus
omnium rerum conditor et iustissimus
ordinator Deus.
Excerpt 24
[Folio 54v]
7
De foco furente qui
nulli fauet. Item ignis inuadit plateas ciuium,
64
incipit lambere lucella temporum et
annorum
,
structa sternere,
partis non parcere,
pulcra planare,
peccata
punire,
edes euertere,
animos mestissimos reddere,
deicere
decorem,
inducere uastitatem,
cognicionem aduentantibus tollere,
confusionem manentibus importare.
In memoriam uenit nomen
illud absque monitore,
uenit in mentem uocabulum uenerabile,
strepit populus,
petit paruulus,
gemit infirmus;
De porta
Virginis.
Virgo reco
litur,
Virgo recensetur,
Virgo memoratur,
quasi dormiens
excitatur,
quasi in uiam posita reuocatur,
65
quasi in alto consistens
inuocatur.
Non est in populo tam simplex neque
fatuus
qui tunc
nesciat ethimologiam nominis
eius.
Wereburga quia tuens
urbem.
Ipsa comuni necessitate
quasi fortissima
prece pulsatur et petitur aduenire
flammarum
insanias mitigare,
dampna, pauperiem, opprobium
declinare.
Nichil amplius formidatur quam ne differat
uel moretur.
Ibi
necessario innotescit eius nominis
euidentia.
Excerpt 25
[Folio 55r]
7
Set quam in scriptura Job tam eleganter
asseritur,
nichil in terra fit sine causa (Job
5:6),
utinam perpendat et at
tendat saltem
literatus Cestrie
habitator,¶Quare Virgo
ab aquilone.
quo iudicio,
qua
dispositione,
portam
aquilonis
uirginali custodie
Deus omnipotens uoluit
consignare.
Cum enim ipse dixerit per prophetam
ab
aquilone pandetur omne malum
super faciem uniuerse
terre (Jer 1:14),
uideretur non solum consequens, set etiam
necessarium contra fornacem do
lorum
non tam uirilem manum et dexteram, quam et
uirtutem robustam,
ualidam, numerosam uigilanter
opponere.
Vbi namque omne
malum panditur
et omnis
malicie auctor insidiatur,
percutit et
bachatur unius Virginis
simplicitas et innocentia,
sustinere
uel sufficere a quo
crederetur?
Veniret contra aquilonis maliciam frigidam,
inuidiam feruidam saltim precursor
ille qui regem errantem prophetica auctoritate
corripuit,In Jeremia est frigida cisterna que
ix
malicia ibidem interpretatur.
66
ueniret
Petrus,
qui concilia calcans impiorum principibus
restitit,
ueniret ipse Michael ad nota luctamina,
qui draconem
uicit.
Numquid in parte et ex parte periculosa
Virginem
statuisse dicetur ceca fortuna?
Aut de tribus prenominatis
***
si nullus
dimittere debuit
portam suam
,
habet plures alios
nostra ciuitas ex munere
Saluatoris uigiles idoneos
et excel
lentes,
assumeret sibi contra maliciam aquilonis seruatorem Jacobum apostolum
67
uel certe confessorem
Martinum ,
68
aut etiam Olauum
amabilem atque preciosum.
69
Excerpt 26
[Folio 60r]
21
Pari litera lucet in rebus,
qualiter assidue uel
in Hiberniam recedentes, uel in
Angliam reuertentesSi hoc contueris, cur non
confiteris? ibi
suaue capiant refrigerium,
sollempne
contubernium,
a sole et imbribus
tectum,
utrumque dedicantes et moras
***
pariter et
meatum.
Ibi statiuas ordinant,
ibi tempora nectunt,
concordiam uenti et maris expectant.
Dat regia
uirgo re
fectionem,
fatigatis requiem,
fessis ab unda uel itinere
repa
rationem.
Recedens inde, retenta memoria, reparatus
apud
se dicet:
populus
iste Domini est et de terra eius egressi
sunt (Ez 36:20), corus
sanctorum,
liberale collegium;
mella fluant illis, ferat et ru
bus
asper amomum (Virgil, Ecl 3.89).Nullus mutus nisi qui
malignus.
Si fuerit homo, reputabit.
Si
pecus fuerit, redditor Deus
erit.
Inter tot uenientes im
possibile
est,
ut ipse non ueniat
qui dixit,
cuius dictum non
preterit,
hospes fui et suscepistis me (cf.
Matt 25:35).
Quod sensum alium
uel certe ueriorem
non habet,
quam uos ciues eritis in mea ciuitate.
Omnibus par uotum est,
regem suscipere non solum li
benter set
etiam optanter hospicio,
certis quod uberius suo remu
nerentur
obsequio.De porta Virginis.
Quis regem
celi fouere ducat non solum
fructuousum set etiam
gloriosum?
Aut ipse patietur panem
artum et
aquam breuem (Isa 30:20), ubi uiderit feruidam
fidem?
Edes denique
memorata uelut Dei castra fouet in Cestria,
70
uidimus momentis nostris quod utinam maneat
sempiternis.
Quod siquis sciolus rerum et locorum
permiserit euidenter et bre
uiter inferre uerum,
cognationem exigit porta cum patria,
quod cuidam innotuit experientia
propria,
qui plusculum in pane
contractior et
constrictus a panis fuit erogatione se
motus.
71
¶Recordetur qui intelligit quod hic legit, quod
scriptor honeste tangit.
Illud etiam intuendum, qualiter ipsum uirginis monasterium
ambiatur
quatuor mansionibus
alborum monacorum
,
72
. qui Reginam celi
profitentur dominam,
73
ad consolationem
presentis exilii et
requiem futuram.
Nam a fronte Cumbermare
et a tergo Basinwerc
et a lateribus, ad euidentissimum modum
crucis, competenter
et pulcre distinctis spaciis a quattuor
monasteriis, uelut
preconum laudibus comendatur,
ut almum et album sit
quicquid medium
inuenitur.
74
Quippe instar uitalis ligni et
dominici
patibuli, que ab oriente in occidentem protensa sunt,
paululum longiora sunt,
et que ab aquilone in austrum,
iuxta
transuersum crucis lignum, breuia sunt.
Que percipit
lector, nonne perspicit
habitator?
Quociens recordamur,
animo
reparamur.
Rebus ostenditur quod stilus loquitur.
Excerpt 27
[Folio 87r]
23
Iste
est igitur Michael prepositus Paradisi,
quem honorificant
x
***
angelorum ciues,
per quem Deus
uoluit glorificare Cestrenses.
Et quo ante diuinitatis aspectum dignior
assistit,
eo dulcius in suo ministerio Cestriam complectitur et
custo
dit.
Et qui de arce
celesti auctore Deo conatus impi
os
eliminauit,
ipse Cestrie inimicos propellit et
extin
guit.
Qui etiam, prudentiores ammonens
consequenter,
ad austrum posuit tentorium suum
ut quos ab aquilonis
latere gloriosa uirgo Wereburga uictores
probat,
ad uerum requiem et meridianam lucem ipse perducat.
xi
Michael et Wereburga.
Isti enim simul unius platee duo inicia
sortiti, conue
nientissime susceperunt asseruandas
portas geminas
quia semper est angelis cognata
uirginitas.
Hec
prope portam Angeli dixisse
sufficiat,
ut ad ea, que
secuntur, series destinata
pertendat.
Quod si recapi
tulari breuissime quatuor
ingressus portarum placet:Recapitulacio.
Iohannes
uigilat ab oriente ut felicitas
oriatur,
Petrus
ab occidente ut iniquitas
moriatur,
Wereburga
ab aquilione ut hostilitas
confundatur,
Michael
a meridie ut eternitas
conferatur.
Qui et alios
secum habent
excellentissimos et idoneos urbis uigi
les et ciuium
protectores
qui sufficiant et suaue du
cant habitatores amplecti et
fouere
et ante Dei
pre
sentiam precibus comendare.Limphas Dei quo plus biberis, dulciores inuenies; hoc habet
usus, crede ueteribus.
Nam cum pleni sint
dulcedine et
sanctitate,
in eternitatis fonte bibunt,
***
quam misericorditer et benigne pupillis
oporteat prouidere.
Haec de quatuor portis tuis pingenda credidi,
ciuitas Cestria,
ut quod habet lector in litera,
teneat habitator
in oculis et memoria.
Memor tui sit superna pietas et
eterna
clementia,
quae me
olim in primis annis alu
isti
et cum nequirem discernere inter
opposita,
75
literis institu
isti.
Aucta sis Dei beneficiis et celesti
misericordia, dulcis et
alumpna prouincia,
merearis auxilium et protec
tionem apud
uniuersitatis
Auctorem.
Aperiat tibi
sua uiscera,
qui nostras lauit maculas in columpna
sancte
crucis arborea
et in eius gratuleris nomine qui plenus
est nectarea pietate.
Prospiciat paci tue gloriosa uirginum uirgo,
76
que purissimum pectus aperuit
uestiende
ueritati,
ut possemus in terris filium Dei
quamuis indignis et
culpabilibus oculis intueri.
Et ipsa
enim misterio dulci duas sibi
uoluit
basilicas
infra
muros tuos edificari
euidenter ostendens quod et te
protegat
in presenti et eternam tibi, si grate seruias,
uitam,
sufficiat emereri.
In una comes
caput ciuium
cum sua curia pro more obseruat
diuina sollempnia,
77
in altera basilica miraculum prebetur cum
muliebris
sexus mirabiliter preliatur.
78
Dormis dilectissima ciuitas ad spectaculum;
negligentia tibi grauat
palpebras
oculorum.
Curris frequenter aspicere
***
canum
rictus,
ferocias molosorum,
quam horrende tauros
lacerant et artus
ursorum.
Ante annos paucissimos
erumpens extra
muros prosiluisti,
omnis etas, sexus, condicio
cucurrit,
uix anicula sub tecto remansit, De colludio illo, ante Iohannem filium regis et
Filippum de
Wirescestria
xii
.
79
spectari
duos armis septos et equis
impositos,
quadam loci planicie
ut fidenter dicam
futurorum presagio contendere,
80
cum pro suo
modo sine militari
exercitio,
tamen uirtute uesana coram
filio regis et quodam altero de proceribus
regni sine ludo
luderent
et pro laude labili multis intuentibus
actis cal
caribus et calentibus animis
decertarent.
Ibi tamen iuxta
uotum tuum Anglus
preualuit
et emulum insecutus
artauit,
ut maiorum tumor ceperet
et minorum tenor
cresceret,Nota hoc.
pluribus illud spectantibus prudentibus
aliud
expectantibus.
Set siue hec magna signauerint, siue
modica, siue nulla,
uacante nugacitatis aspectu,
confer te ad spectacula puritatis, pulcritudinis, pacis,
pensa quam pium, quam preciosum lucere
in
terris uitam angelorum.
Habes non extra set intra
murum, De sanctimonialibus, ancillis Dei.
merum et mirandum uirtutis argumentum.
Excerpt 28
[Folio 111v]
10
Itaque lector
meus attendat,
qualiter ipsa
domina nostra uirginum Virgo,
quam, sicut res docent,
duas habere memorie sue
basilicas
diximus infra muros
urbis,De
basilicis Domine
nostre, benedicabilis Marie
.
terciam
sibi constitui placuit extra muros,
uicinam ecclesiae
Iohannis Domini precursoris,
81
pulcro uera
citer ordine, gestorum
plenissima racione.
Nempe
apud Nazareth
Galilee, olim saluata ab archangelo,
cum concepisset de spiritu sancto plena gaudiorum,
propter salutem orbis
terrarum,
exurgens cum festinacione abiit in montana (Luke
1:39)
et intrauit domum Zacharie et salutauit Elisabeth (Luke
1:40) cognatum suam.
Nimi
rum ex celesti nuncio et comuni
gaudio omnium condi
torum suaue nimis ac sullime editura
colloquium,
pariter et seni ac prouecte mulieri
ipsa expedicior et
***
liberior, facilior et
fecundior,
quamuis altior et eminenti
or tamen uirgo iuuencula, prebitura
pietatis ob
sequium,
iam in suo portans utero filium,
qui post
ea lauit pedes apostolorum.
Iustissime igitur atque pulcher
rime apud
nostram Cestriam, pro sua matre
matri Domini quasi
refundens uicem¶De
processione que sit festis diebus a clericis Cestrie inter
duas basilicas
. suae in Christo familie,
inspirauit
Iohannes Baptista
consuetudinem,
ut festis
temporibus atque dominicis
diebus,
coris incedentibus et uoci
bus dulcissimis
resonantibus,
gloriosae
uirginis ac Domini genitricis ecclesiam
deuotissime satagant uisitare
et consuetis officiis pro more uenerabilis
cleri,
ad Eterni
Regis gloriam officiosissime salutare.
Veraciter tanquam
diceret Baptista clarissimus sibi
ministrantibus rebus
simul et racionibus.
Quia tria uidentur in temporibus,
semel,
sepe, ac semper,Semel, sepe, semper:
unum montanis Iudee,
alterum Cestrie, tercium in
eternitate. per humilitatem et iusticiam
contendere satagamus,
82
et reddamus regine celi officii
et gratie fecundissimum
fenus,
ut crescentibus comodis,
quia semel in terris dignata est meam matrem salu
tare,
nos ei sepe curemusdignissimas laudes salu
tando
refundere,
quatinus eius gloriosis precibus
mere
amur in celis,
semper et aeternaliter himnos nostros cum
angelis sociare.
Hec cum ita sint, ut dicamus
pauca que
restant:
intendat Cestriae
habitator,
***
exeunti portam
orientalem, qualiter ei
trinus uiarum
trames aperitur
et pulcra super locorum uocabulis,
que se
offerunt, consideracio inuenitur;
nec solum
pulcra, set etiam
iocunda.
Nam progressus paulu
lum a ciuitate si directus
incedit,
statim a fron
te uenientem locus excipit,
quem nominant Villam
Christi;De
triuio Cestrie
quod aperit exeuntibus et plures latuit de proxime
uicinis.
si uero flectit ad dexteram alter locus, quem
uocant
incole, Veterem
Vadum;
si autem uertitur ad sinistram,
uenitur
ad locum, quem de latibulis insidiantium,
recte dicunt
Vallem Demonum.
Vt autem nos ex mani
festa re
xiii
utamur morali racione consequenter omnia
occurrunt,
quia Christum inuenit
uerum orientem,
qui
recte tendit;
qui declinat in dexteram contra
scripturam
prohibentem deuiasse ad ultimum se
probabit;
qui flec
tit in leuam,
lesionem uitare non poterit.
Errores
autem contrarios hinc inde sic
accipiamus,
ut errantium
dextera uideatur esse
superba iusticia,
leua autem segnis
morum custodia
et in qualibet harum deuius,
a dextris
mordeatur a draconibus,
a sinistris spolietur a
la
tronibus,
ut experimento tactus in reliquum rectus
discat incedere
et pro sua salute deuia declinare.
Legitur enim, inter uicia contraria,
medius limes
uirtus est (cf. Horace,
Epistulae 1. 18. 9).
Et noster
Iohannes: dirigite uiam Domini,
***
rectas
facite inquit semitas Dei nostri (Luke
3:4)
83
,
quia, qui ambulat
simpliciter, ambulat
confidenter.
Et sepe felicius ac
melius ualefacit
humanis rebus simplex et innocens
uita quam uersutus sensus
et alta sapientia.
Nam
qui, per confidentiam meriti uel
contumatiam sullimis
ingenii, regiam inter errores medios uiam relinquit,Nota.
superbos anfractus in gaudium non
transmittit,
qui
ad dextram uel leuam temere
declinauit.
Vnde
colligitur nichil utilius, nichil
melius,
quam in progres
su uiarum uelut in porta
urbium recte incedere
ac recte uiuere,
quia per linearum ductum itineris
ad
lucem tenditur orientis.
84
Illud etiam omnimodis
attendatur, quod
uelut simplex et originale quoddam
rei uocabulum lingua
Saxonica, Cestria, ciuitas
dicitur,Nomen.
sicut euidenter et lucide claret intuentibus
ex
compositione.
Sic enim teste historia Claudiocestriam
appellamus,
quam Romanus imperator
Claudius ex
struxit,
Leircestriam
quam Britonum rex Leirus
con
stituit,
Rofecestriam,
quam teste BEDA, Rof quidam
uir primarius
antiquitus possedit ac tenuit.
85
Itaque
prudenter aduertat saltim inter
nos manens literatus
habitator,
non sine causa leuiter ac lusorie
contigisse,
cum cetere urbes ex loci situ uel
memoria
***
constructorum seu accidenti aliquo uocabulum sint sor
titae
xiv
,
nostra
Cestria nomen resonet maternum, magnifi
cum,
singulare.
86
Quod nos excellentie deputemus,
quia cum potentissimos paradisi, pios
seruatores habeamus,
fauore illorum et precibus,
custos est nostri capitis Christus.
Tunc enim ueraciter ac uitaliter ciuitas
deputatur,
cum
in omni tempore omnium Deus eam seruare ac salua
re
dignatur.
Quod si non fouet per gratiam,
frustra uigi
lat qui custodit eam.
Et tunc lapsus suos per lacri
mam
loquitur,
quam sibi deuotam Dominus perire non
patitur.
Si quis autem petit,
uel in pleno, uel in proximo,
secundum
habitionem
xv
morum prouinciales tangere,De
moribus
prouincialium.
instar reliquo
rum uiuentium pro locis
terrarum,
ceteris
Anglis in parte
dissimiles
in parte meliores,
in parte inueniuntur
equales.
87
Videntur autem in primis quod est
optimum,
secundum generale specimen morum,
conuiuio
comunes,
cibo
alacres,
hospicio
liberales,
ira
facilies,
lingua
labiles,
subiectionis ac
seruitutis impatientes,
afflictis
clementes,
pauperibus
compassibiles,
cognatum
sanguinem fouentes,
labore
parcentes,
felle
dupplicitatis immunes,
edacitate nil
graues,
molimina
nescientes,
per usurpatum
sepe licentiam aliena mutantes,
siluis ac
pascuis
habundantes,
carne ac pecore
diuites,
Britonibus
ex uno latere confines
et, per longam transfu
sionem morum,
maxima parte consimiles.
Illud
eciam intuendum,
qualiter Cestrie
prouincia, Lime
nemoris
limite lateraliter clausa,De Lima
nemore.
quadam a ceteris Anglis priuilegii
distinctione sit
libera
et per indulgentias regum atque
excellentias comitum magis in cetu populi gladium
principis
quam coronam regni consueuit attendere¶Comiti
paret regem non
pauet.
et in
suis sinibus etiam maximas
negociorum discussiones licenter ac liberius
explicare.
88
Hec igitur Hibernis
recepto
ria, Britannis uicina, Anglorum sumministratur annona
xvi
,
situ eleganti,
portarum positione
antiqua,
duris ex
perimentis exercitata,
amne
xvii
pariter
89
et oculis decora,
secundum nomen suum ciuitatis uocabulo digna,
sanctorum
uigili cincta custodia
et per misericordiam
Saluatoris
diuinitatis semper auxilio
communita.
Ista pro nostro
modulo de Cestrie sinibus
xviii
siue locis dicenda duximus,
reponentes ei uel parua munuscula,
que prima nobis
ubera protulit et
temporum contulit alimenta,
since
riter optantes aliquem beniuolum
super alumpno
loco maiora simul et meliora dicere
et in laudem
nominis Dei Cestriam uenerabiliter eminere.
Apparatus Criticus
- i.
- bone] bene Bod Back to context...
- ii.
- Michaelis explicitas] explicitas Michaelis ta Back to context...
- iii.
- dampnat] qui dampnat Bod Back to context...
- iv.
- Unde] Unum ta Back to context...
- v.
- Hec] Hoc ta Back to context...
- vi.
- infundat] infandat ta Back to context...
- vii.
- utcumque] utrumque ta Back to context...
- viii.
- operam] opera ta Back to context...
- ix.
- que] qui ta Back to context...
- x.
- honorificant] honorifi bod Back to context...
- xi.
- perducat] producat ta Back to context...
- xii.
- Wirecestria] Warecestria ta Back to context...
- xiii.
- manifesta re] manifestare ta Back to context...
- xiv.
- sortitae] sortite ta Back to context...
- xv.
- habitionem] habitationem ta Back to context...
- xvi.
- annonam] annona ta Back to context...
- xvii.
- amne] anime conj. ta Back to context...
- xviii.
- sinibus] finibus ta Back to context...
Footnotes
- 1.
- Lucian's startling opening sentence anticipates his emphasis on the ways in which the study of everyday places and events can give rise to a better understanding of the nature of God. Back to context...
- 2.
- No adjective *penetrax is listed in the DML; a more normal choice would have been penetrabilior. Back to context...
- 3.
- This introductory section is riddled with imagery referring to eyesight (oculum, 'eye'; uisus, 'the power of sight'; aspectus, 'the act of looking') and the intellect (intellectum, 'the understanding'; sensus, 'insight'). Back to context...
- 4.
- This is a conventional justification for the study of history: In his preface to his Historia ecclesiastica, Bede offered similar reasoning: ‘Should history tell of good men and their good estate, the thoughful listener is spurred on to imitate the good; should it record the evil ends of wicked men, no less effectively the devout and earnest listener is kindled to eshew what is harmful and perverse’: Colgrave and Mynors, 1969, 3. Back to context...
- 5.
- Lucian's De laude Cestrie begins with a long meditation on the ways in which men can learn something of the nature of God from a close examination of everyday events and locations. Back to context...
- 6.
- Recludo is here used in its standard medieval sense 'shut off' rather than its classical sense, 'open, reveal'. Back to context...
- 7.
- Lucian points out that God's mercy is available to all, whether or not they are willing to adopt the techniques he suggests for understanding God through the contemplation of post-lapsarian earth. He uses pulvis, 'dust' as a metonym for 'the earth'. Back to context...
- 8.
- Lucian has just concluded a long meditation on the possibility of understanding the divine through the observation of daily life, the sweetness of the voice that calls men to heaven (elaborating Matt 11:28), the saints who responded to this voice, Christ who came to earth in human form, and the benefits of companionship in spiritual labour. The conclusion of this meditation is marked by a paraph mark, and a marginal note intendentis conclusio, 'the end of the exploration'. Back to context...
- 9.
- This 'most beloved brother and lord' is Lucian's anonymous patron, who seems to have been a canon of St John's. Back to context...
- 10.
- This clause is the only citation in the DML for notio in the sense of 'acquaintance'. Back to context...
- 11.
- Lucian may be punning on potauerit, 'will drink' here. Back to context...
- 12.
- Patristic and later authors often use precursoris Dei ('precursor of God') as a circumlocution for John the Baptist: see, in particular, Luke 1:76: praeibis enim ante faciem Domini parare vias eius ('for thou shalt go before the face of the Lord to prepare his ways'). Back to context...
- 13.
- Lucian gives us a rare insight into his life here, telling us that he received his basic education at St John's. Back to context...
- 14.
- This clause is one of two examples cited in the DML of the past participle of literare, literatus, meaning 'literary'. Back to context...
- 15.
- Lucian's patron was probably a member of the secular community attached to St John's, so literally as well as metaphorically clericus. Back to context...
- 16.
- For de facili as an adverb meaning 'easily, readily', see DML 'facilis' 1(e). Back to context...
- 17.
- This maxim is a version of Matt 20:16 ('So shall the last be first, and the first last'). Back to context...
- 18.
- sancta ... superbia, 'holy pride', is defined by Sedulius Scotus as when someone glories, like the apostles, in afflictions on behalf of Christ (Collectaneum miscellananeum 13.14.46) . Back to context...
- 19.
- These three quotations from the New Testament emphasise the worthlessness of human praise compared to divine favour which has been merited. Back to context...
- 20.
- It is unclear what Lucian means by sicut disparat litera. He may be referring to the slight similarity between the words fatuum and fortem, in which case, we might translate 'just as the [change of] letter makes the distinction’; alternatively, if litera singular is taken to mean 'letters, literature', we might translate 'literature indeed makes a distinction'. Back to context...
- 21.
- Lucian suggests his patron's ability to disregard the layman's praise comes from John the Baptist, the dedicatee of the cathedral community. The phrase amicus sponsi, 'friend of the bridegroom', comes from John 3:29, where John says he is content to be the best man at Christ's marriage to the Church. Lucian uses harundo luti, 'reed in the mud', as a metonym for the instability and inferiority of earthly life. Harundo presumably refers to Matt 11:7 and Luke 7:24. Back to context...
- 22.
- consimilare is not listed in either the DML or the OLD. For spiders' webs as an image of the fragility of human works, see Isa 59:5, Osee 8:6. Back to context...
- 23.
- Compuncte, 'remorsefully', is not listed in the DML. Back to context...
- 24.
- Lucian continues to discuss the insignificance of praise, and to reflect on his meeting with his patron. Back to context...
- 25.
- DML lucidus, 5(c) 'perspicacious', citing only Lucian. Back to context...
- 26.
- Lucian addresses his patron here; his patron's 'people' can be understood as the community of St John's and Cestrians more broadly. Back to context...
- 27.
- Lucian uses propheta, 'prophet' in the sense 'spokesman of God'. Back to context...
- 28.
- Lucian seems to be invoking (Ps 138:5), where David observes God's total knowledge of past and future. Back to context...
- 29.
- The name of the archdeacon of Chester when Lucian was writing does not seem to be identifiable. Back to context...
- 30.
- We might prefer to read benedicens here. Back to context...
- 31.
- Bauosus, 'drivelling, dull-witted', an adjective formed from baua, 'saliva' (derived from OF bave), is only attested in the DML by a quotation from Lucian. Back to context...
- 32.
- Lucian subsequently describes how Werburgh prevented a major fire damaging Chester, stating that ibi necessario innotescit eius nominis euidentia, 'there she lived up to her name', alluding to its Old English etymology. Back to context...
- 33.
- Lucian has just described the provisions Solomon made for his kingdom, narrated in 3Kings 4:22-30 Back to context...
- 34.
- We might amend to mutantur. Back to context...
- 35.
- Peter's martyrdom may have occured in A. D. 64 and is described in the Apocryphal Acts of St Peter. Back to context...
- 36.
- Chester's place at the centre of Peter's concerns (medulla cordis) mimics the place of his church in the centre of the city (in centro urbis). Back to context...
- 37.
- Note the paronomasia between totus, 'whole' and tutos, 'safe'. Back to context...
- 38.
- DML only cites Lucian for Planatio in the sense 'explanation, exegesis'. Back to context...
- 39.
- i. e. Norway, the legendary homeland of the Normans, as an interlinear gloss, Norweiam, makes clear. Back to context...
- 40.
- It is slightly obscure what happened: does Lucian mean the nearby waters were overfished and that the fisherman were killed fishing in more remote, dangerous waters? Back to context...
- 41.
- The 'eternal bread which came from heaven' is Christ (see Jn 6:59). The prophets include Ez 5:5 and Ps 73:12. Back to context...
- 42.
- Lucian urges Chester to appreciate God's generosity, and warns the city that he can relocate his treasure if Chester is ungrateful. Back to context...
- 43.
- i. e. St Werburgh. Back to context...
- 44.
- Lucian uses carcer, 'prison' as a metonym for post-lapsarian life on earth. It is not clear whether praedare should be taken in the usual sense of 'despoil', or in the rarer sense of 'provide beforehand'. Back to context...
- 45.
- Lucian uses monte, 'mountain', as a metonym for heaven. Back to context...
- 46.
- Lucian uses ualle, 'valley', as a metonym for the earth. Back to context...
- 47.
- See Apoc 5:11. Back to context...
- 48.
- Christian writers frequently described life as a pilgrimage to the true home, heaven. Back to context...
- 49.
- Lucian implicitly compares Chester and Nineveh, a city destroyed by God for its pride. Back to context...
- 50.
- John the Baptist, who first acknowledged Christ, must be the 'one on the watchtower', obliging us to identify St Peter as 'the one on the bishop's throne', alluding to his status as the first pope. This is awkward since the cathedral in Chester, the seat of the bishop of Coventry, was actually dedicated to St John. Back to context...
- 51.
- Lucian imagines a dialogue between John the Baptist and Peter. John the Baptist is speaking here. Back to context...
- 52.
- For this commonplace, see Lk 5:10, Back to context...
- 53.
- i. e. St Peter. Back to context...
- 54.
- Lucian alludes to another etymology of Cestria, namely castra, 'camp'. Back to context...
- 55.
- Lucian inverts Christ's words by arguing that the church of the Holy Trinity is the base and foundation of the church of St Peter in Chester. Back to context...
- 56.
-
These two names are touched with red in the manuscript.
A 'Walter the Priest of Holy Trinity' witnessed a grant of land at Claverton (Ches.) to the Benedictine Nunnery of St Mary c. 1170: abstract in Calendar of the Patent Rolls ... Henry IV, i. 301 (no. 6); for the date Irvine 1907, 95. A Waltero ecclesiae sanctae Trinitatis presbytero ('Walter, priest of the church of the Holy Trinity') witnessed CCALS DVE 1/R1/2 (printed Ormerod 1882, i. 429), a document which records a transaction which occurred shortly after the celebration in Chester of Hugh de Nonant's consecration as bishop of Coventry on 31 January 1188. Taylor 1912, 26 also refers to a document witnessed by 'Andrew, chaplain of St Peters' and 'Walter the chaplain' witness a grant, but, unless the dating of c. 1225 is wrong, this document cannot be relevant: Calendar of the Patent Rolls ... Henry IV, i. 299 (no. 16), Irvine 1907, 98-9.
'Andrew the chaplain of St Peters' witnessed a charter of St Mary's, Chester's Benedictine Nunnery, in c. 1200: Irvine 1904, 16 (no. II).
Back to context... - 57.
- This and the next excerpt are just two samples of Lucian's long comparison of Chester and Rome. For further discussion, see Doran 2007. Back to context...
- 58.
- Lucian conflates St Peter with the churches dedicated to his honour in Rome and Chester. Back to context...
- 59.
- Lucian's remark that Chester is free from curae, 'cares', may be a pun on the Roman curia. Back to context...
- 60.
- St Peter's stood several feet above street level on the remains of the headquarters of the Roman fortress. Distinctive fabric may have remained a visible part of the church into the eleventh century; see Laughton 2008, 41. This may explain why Lucian refers to the great age of St Peter's. It also makes his comparison between Chester and Rome even more resonant. Back to context...
- 61.
- The story of the widow of Sarephta is told in 3Kings 17:9-16. Back to context...
- 62.
- Notice Lucian's use of hyperbaton: gaudia is qualified by inopina and permissi qualifies dolores. Back to context...
- 63.
- Lucian appears to use oblecto deponently here, a use not recorded in the DML. Back to context...
- 64.
- Lucian describes the great fire of 1180 entirely in the present tense for rhetorical effect; in my translation, I have used the past tense for readability. Notice also Lucian's heavy use of alliteration in this passage. Back to context...
- 65.
- It is possible that Werburgh's shrine was carried through the streets either in an attempt to avert the fire or to save her relics should the fire attack the monastery. Back to context...
- 66.
- See Jer 6:7. Back to context...
- 67.
- The status of St James's in Lucian's time is uncertain. His contemporary, Gerald of Wales, believed it to have been the last refuge of King Harold after his defeat at the Battle of Hastings. See Lewis and Thacker, 2005, 126. Back to context...
- 68.
- The advowson of St Martin's belonged to the Orby family in the early thirteenth century, and later passed to St John's. See Lewis and Thacker, 2005, 141. Back to context...
- 69.
- St Olave's was presented to St Werburgh's in 1119 by Richard the Butler. See Lewis and Thacker, 2005, 148. Back to context...
- 70.
- Lucian alludes to the possible derivation of Cestria, the Latin name for Chester, from Latin Castra, 'camp', an etymology quoted by Bradshaw and interpreted as a reference to Chester's Roman history. Lucian christianises the etymology by making Chester a Dei castra, 'divine fortress'. Dei castra was indeed a common medieval Latin circumlocution for 'monastery' (DML castrum, 1c). Back to context...
- 71.
- Lucian is punning here on the near homophones, porta, 'gate' and patria, 'suburb'. His point seems to be that the inhabitants of the suburb know St Werburgh's to nourish Chester, because they can receive both literal and spiritual bread from the monastery, that is, both alms and the eucharist. When Lucian was writing, St Oswald's parish covered a large area, including the North East part of the walled city, the abbot's manor of St Thomas outside the North Gate, and other monastic estates further afield. The chief place of worship for the parishioners was the altar of St Oswald in the south nave aisle of St Werburgh's. See Lewis and Thacker 2005, 150-1. Back to context...
- 72.
- There is a cross-shaped diagram illustrating the location of these four monasteries in the lower margin of fol. 60v. It is reproduced as the frontispiece of Taylor 1912 Back to context...
- 73.
- i. e. the Virgin Mary Back to context...
- 74.
- Lucian is referring to Basingwork, Combermere, Stanlow and Poulton. Basingwork, Flintshire was founded in 1131 as a dependency of Savigny by Ranulf II. Combermere, another dependency of Savigny, was founded in 1133. Poulton and Stanlaw, both like Combermere in Chester, were daughter houses of Combermere founded in 1146x1158 and 1172 respectively. For further details, see Knowles and Hadcock, 1971, 110-28. Back to context...
- 75.
- This suggests Lucian received an education in dialectic at St John's: see DML opponere, 13. Back to context...
- 76.
- Lucian begins to talk about the Virgin Mary. Back to context...
- 77.
- This is the church of St Mary on the Hill, granted by Earl Ranulph to St Werburgh's in the mid twelfth century. Back to context...
- 78.
- This is the Benedictine nunnery of St Mary, founded in the mid twelfth century by Ranulph II. See Harris, 1980, 146-50. Back to context...
- 79.
- Philip of Worcester was one of the household knights of Prince, later King John. He witnessed 15 comital acta before 1194 and reappeared in John's royal household: see Church 1999, 22. Taylor 1912, 10 suggests the combat took place in 1186, when John and Philip were waiting at Chester to sail to Ireland. The Annales Cestrienses imply that Philip was John's deputy in Ireland: Christie, 1887, 33, 35. Back to context...
- 80.
- Given the anonymity of the two protagonists, it is difficult to say why their combat should have been a prognostication of future events (futurorum presagio). Back to context...
- 81.
- This is the White Chapel, a chapel dedicated to St Mary within the precincts of St John's, which was in use as a grammar school in 1353. It was mentioned in the Domesday Book as a monasterium. Back to context...
- 82.
- Lucian uses the exegetical technique of allegory to trace the historical and spiritual resonances of Mary's visit to Elizabeth. Note how he conflates the spatial (Judea, Chester) and temporal (eternity). Back to context...
- 83.
- The wording of the quotation conflates several of the Gospel accounts (cf. Matt 3:3, Mark 1:3 and John 1:23). Back to context...
- 84.
- This paragraph is an elaborate comparison of the geography of the area to the east of Chester and the correct trajectory of the Christian life. The lucem ... orientis, 'true east' is Christ. Back to context...
- 85.
- For Claudius and Lear, see Geoffrey of Monmouth, Historia regum Britanniae (Thorpe 1966, 121, 81). For Rof, see Bede, Historia ecclesiastica, ii.3 (Colgrave and Mynors, 1969, 143. Back to context...
- 86.
- Lucian's point is that, while other cities took their names from their founders, Chester derives its name from Old English ceaster, meaning 'city'. In other words, Chester is the vey essence of a city. Back to context...
- 87.
- Several of the qualities Lucian lists are ambivalantly positive. despite his suggestion that they constitute quod est optimum . Back to context...
- 88.
- This is an early example of the discourse of 'Cestrian exceptionalism', discussed ably by Barrett 2009. Back to context...
- 89.
- Since Lucian elsewhere treats amnis, 'river' as feminine, Taylor's conjecture is unnecessary. Back to context...